چكيده
پايان نامه حاضر مي كوشد شكل گيري و گسترش
نظام حكومتي ايران دوره اي ساساني را از سال ۲۲۶تا ۴۲۰ ميلادي روشن
سازد.محور اين تحقيق توصيفي است پيرامون بخش هاي قضايي و اداري ديوانسالاري
ساساني. در اين ميان ، مقام هاي مربوط به اين نظام مورد توجه قرار گرفته
اند .فصل اول تحقيق كه حكم مدخل را دارد ،روند قدرت يابي و استقرار حكومت
ساساني را در دوره اي اردشير بابكان مورد بررسي قرارمي دهد ؛ سال هاي كوشش
او در برقراري پيوندهاي نزديك ميان دين و حكومت و به عبارت بهتر ، اتخاذ
شكلي يگانه از دين به عنوان دين رسمي ، در جريان اين روند مورد بحث قرار
گرفته است . فصل دوم ،جزئيات مربوط به طبقات اجتماعي در اين دوره گردآوري و
تحليل شده اند ، درفصل سوم تصويري كلي از نظام ديواني ساسانيان ارائه مي
كند. فصل چهارم مشاغل ديواني و درباري ديوانسالاري ساساني را مورد بررسي
قرار مي دهد . بالاخره ،در فصل پاياني ،شخصيت هاي برجسته اي كه در
ديوانسالاري ساساني ايفاي نقش كردهاند ، مورد شناساي و تحقيق قرار گرفته
اند .
روش تحقيق به كار رفته در اين بررسي بيش از هر چيز روش
كتابخانه اي است .داده هاي اين بررسي از متن هاي نوشتاري گردآوري شده اند .
در ارائه اي اين داده ها از شيوه ي توصيفي – تحليلي استفاده شده است و در
مواقع لزوم ،كوشش شده است مباحث متناقض مورد تحليل نيز قرار گيرند.
فهرست مطالب
عنوان صفحه
مقدمه ۱
معرفي منابع ۹
فصل اول: تلاش اردشير در جهت تشكيل حكومت و اتحاد دين و دولت ۱۹
۱-۱ساسانيان ادامه دهنده را هخامنشيان ۲۰
۲-۱ تلاش اردشير در جهت تشكيل حكومت ۲۴
۳-۱ اتحاد دين و دولت در عصر ساسانيان ۲۷
فصل دوم: مروري بر طبقات اجتماعي در عصر ساسانيان ۳۲
۱-۲ تعريف طبقه اجتماعي ۳۳
۲-۲ طبقات اجتماعي ۳۴
۳-۲ طبقه روحانيون ۳۷
۱-۳-۲ موبد ۴۵
۲-۳-۲ موبدان موبد ۴۸
۳-۳-۲ هيربد ۵۱
۴-۳-۲ زوت و راسپي ۵۳
۵-۳-۲ دستور ۵۴
۴-۲ طبقه جنگجويان ۵۴
۱-۴-۲ وظيفه جنگجويان ۵۷
۲-۴-۲ تقسيم طبقات جنگجويان ۵۷
۱-۲-۴-۲ سواره نظام ۵۷
۲-۲-۴-۲- جايگاه سواره نظام ۵۸
۲-۲-۴-۲ پياده نظام ۶۰
۵-۲ طبقه كشاورزان و صنعتگران ۶۱
۱-۵-۲- طبقه كشاورزان ۶۵
۲-۵-۲-طبقه صنعتگران ۶۷
فصل سوم: نظام ديواني در عصر ساسانيان ۶۸
۱-۳ شناخت سازمان‌هاي داخلي دوره ساسانيان ۶۹
۲-۳- ديوان ۷۳
۱-۲-۳ پيدايش ديوان‌ها ۷۵
۳-۳ ديوان رياست طبقات جامعه ۷۷
۱-۳-۳ وزرگ فرمذار يا بزرگ فرمذار ۷۸
۲-۳-۳وظايف و اختيارات وزير ۸۳
۴-۳ ديوان سپاه ۸۴
۱-۴-۳ ايران سپاهيد ۸۶
۲-۴-۳ ارتشياران سالار ۸۹
۳-۴-۳ ارگبذ ۹۰
۵-۳ ديوان دادرسي (داد) ۹۳
۱-۵-۳ ارزش داد و دادگستري ۹۶
۲-۵-۳ منشاء قوانين در عصر ساسانيان ۹۸
۳-۵-۳ حوزه قضات ۹۹
۴-۵-۳ ادّله اثبات دعوي ۱۰۰
۵-۵-۳ پادشاه در منصب قضاوت ۱۰۲
۶-۵-۳ روحانيون در منصب قضاوت ۱۰۳
۶-۳ ديوان رسايل (ديوان دبيران) ۱۰۵
۷-۳ طبقه‌ي متستخدمين ادارات (دبيران) ۱۰۶
۱-۷-۳ دبير ۱۰۹
۲-۷-۳ ايران دبيربد(دبير بد) ۱۱۰
۳-۷-۳ اهميت دبيران و ديدگاه شاهان به دبيران ۱۱۱
۴-۷-۳ چگونگي برگزيدن دبيران ۱۱۴
۵-۷-۳ وظايف دبيران ۱۱۶
۶-۷-۳ اصناف دبيران ۱۱۹
۱-۸-۳ دين دبير ۱۱۹
۸-۲–۳ دبيران ديوان خراج ۱۲۰
۳-۸-۳ گذك آمار دبير ۱۲۱
۴-۸-۳ واسپوهرگان آمازكار ۱۲۱
۵-۸-۳ روانيگان دبير ۱۲۱
۶-۸-۳ آذربادگان دبير ۱۲۱
۷-۸-۳ گنج آمار دبير ۱۲۲
۹-۳ ديوان سراي شمره يا ديوان استيفا (اداره ماليه) ۱۲۲
۱۰-۳ ديوان خراج ۱۲۳
۱-۱۰-۳ خسرو انوشيروان و اصلاح نظام مالياتي ۱۲۵
۲-۱۰-۳ واستر پوشان سالار ۱۲۶
۳-۱۰-۳ آمار كار(آمارگر ) ۱۲۸
۴-۱۰-۳ دهقانان ۱۲۹
۱-۴-۱۰-۳ جايگاه دهقانان ۱۳۲
۱۱-۳ ديوان درآمدهاي كل كشور ۱۳۳
۱۲-۳ ديوان خزائن ۱۳۴
۱۳-۳ گهبذ و ضرب مسكوكات ۱۳۵
۱۴-۳ ديوان آتشكده‌ها ۱۳۶
۱۵-۳ ديوان بريد ۱۳۷
۱۶-۳ ديوان اشراف ۱۴۱
۱۷-۳ ديوان ايران دربد ۱۴۲
۱۸-۳ ديوان مهرشاهي (ديوان خاتم ) ۱۴۳
۱۹-۳ ديوان احشام ۱۴۴
۱-۱۹-۳ آخور آمار دبير – آخورسالار ۱۴۵
۲۰-۳ ديوان ويژگان ۱۴۶
۲۱-۳ ديوان نوروز ۱۴۷
۲۲-۳ ديوان كستبزود (ديوان آب) ۱۴۸
۱-۲۲-۳ وظيفه‌ي ديوان آب ۱۴۹
۲۳-۳ ديوان جامه خانه ۱۵۰
۲۴- ۳ ايران درستبد ۱۵۰
فصل چهارم :مشاغل ديواني و درباري ۱۵۲
۱-۴مشاغل ديواني ۱۵۳
۲-۴ پادشاه ۱۵۴
۱-۲-۴شاه ۱۵۵
۱-۲-۴ وظيفه متقابل شاهان و پادشاهان ۱۵۶
۳-۴ شهرب ۱۵۷
۴-۴ مرزبان ۱۵۹
۵-۴ اسپهبد ۱۶۱
۶-۴ پادگوسپانان ۱۶۲
۷-۴ بيدخش ۱۶۴
۸-۴ اندرزبد ۱۶۵
۹-۴ آموزگاران اسواران ۱۶۶
۱۰-۴ دريوشان جادگ گو و دادور (مدافع درويشان و دادور) ۱۶۷
۱۱-۴ خرم باش ۱۶۷
۱۲-۴ پشتيگبان سالار ۱۶۹
۱۳-۴ مهماندار ۱۷۰
۱۴-۴ خوانسالار ۱۷۱
۱۵-۴ پذشخوار ۱۷۲
۱۶-۴ مردبذ ۱۷۳
۱۷-۴ ديده‌بان سلطنتي ۱۷۴
۱۸-۴ بازدار ۱۷۴
۱۹-۴ گنجور ۱۷۵
۲۰-۴ دواتدار ۱۷۵
۲۱-۴ كاروانسالار ۱۷۶
۲۲-۴ تغاربد ۱۷۶
۲۳-۴ آيين بد ۱۷۶
۲۴-۴ بازاربد ۱۷۷
۲۵-۴ كيروگ بد ( هنربد ) ۱۷۷
فصل پنجم شخصيت‌هاي برجسته دوره ساسانيان ۱۷۹
۱-۵ تنسر در منابع ۱۸۰
۱-۱-۵-تنسر ۱۸۲
۲-۱-۵ تنسر شخصيتي تاريخي ۱۸۴
۲-۵ ابرسام ۱۸۶
۱-۲-۵ تنسر و ابرسام ۱۸۸
۳-۵ كرتير و تقويت روحانيت زرتشتي ۱۹۲
۱-۳-۵ كرتير ۱۹۳
۲-۳- ۵ كرتير و شاپور يكم و ترقي مقام وي در شاهان بعدي ۱۹۵
۳-۳-۵ كريتر و كتيبه‌هاي وي ۱۹۹
۴-۵ آذرپاد مهراسپندان ۲۰۶
۵-۵ مهرنرسي ۲۱۰
نتيجه ۲۱۵
تصاوير
كتاب شناسي ( فهرست منابع و ماخذ) ۲۱۹
منابع اصلي
۱- ابن بلخي ، فارسنامه ، به كوشش بهروزي ، انتشارات اتحاديه مطبوعاتي فارس ، شيراز ،۱۳۴۳
۲- ابن خلدون، عبدالرحمن بن خلدون ، مقدمه ابن خلدون ، ۱ ،به كوشش محمد پروين گنابادي ، انتشارات علمي وفرهنگي ،
۳- ابن حوقل ، صوره الارض ، ترجمه جعفرشعار ، انتشارات بنياد فرهنگ ايران ، تهران ، ۱۳۴۵
۴-
اصفهاني حمزة ، تاريخ پيامبران و شاهان (سني ملوك الارض والانبياء) ،ترجمه
دكتر جعفرشعار ، انتشارات بنياد فرهنگ ايران ، تهران ،۱۳۴۶
۵- اصطخري ، ابواسحق ابراهيم اصطخري ، مسالك و ممالك ، به كوشش ايرج افشار ، بنگاه ترجمه و نشر كتاب ، تهران ، ۱۳۴۷
۶-بلاذري ، احمد بن يحيي ، فتوح البلدان ،ترجمه آذرتاش آذرنوش ، انتشارات سروش ، تهران ، ۱۳۶۴
دانلود فايل
