چكيده
درباره تئوري صدق در
ميان فيلسوفان و منطق دانان جهان شش نظريه وجود دارد رايج ترين و قديمي
ترين آنها نظريه مطابقت است كه سابقة آن به يونان و ارسطو ميرسد هر چند در
آثار ارسطو به طور مستقل به اين بحث پرداخته نشده است. فلاسفه اسلامي به
طور قطع و بدون ترديد به اين نظريه معتقدند و همچنين بسياري از فيلسوفان
مغرب زمين در تعريف صدق قضايا به نظريه مطابقت قائلند.
اساس
نظريه مطابقت اين است صدق قضيه عبارت از مطابقت آن با واقع و نفس الامر و
اين مسأله مبتني بر دو اصل است اول اينكه واقعيتي هست و دوم اينكه ذهن ما
قادر به كشف واقعيت ميباشد.
فيلسوفان غربي در مورد صدق به
تئورهاي ديگر معتقدند كه اين تئوريها عبارتند : ۱- تئوري هماهنگي : اين
نظريه به فلاسفه عقل گرا نسبت داده شده و آنها معتقدند كه صدق يك گزاره
تنها به معناي سازگاري آن با نظامي از قضاياي ديگر عقلي است. و برخي از
پوزيتويستها از اين تئوري دفاع كردهاند و برخي از اينها معتقد بودند كه
قضاياي حسي و تجربي صدقشان از راه مطابقت معلوم ميشود و قضاياي كه تجربي و
حسي نيستند صدقشان بوسيله سازگاري آنها با گزارههاي آزموده شده بدست
ميآيد و بعضي از پوزيتويستها معتقدند تنها راه آزمون صدق قضايا ارتباط
دروني ميان خود باورها است.
۲- تئوري عمل گرايانه : پيرس و
جيمز و ديوئي از طرفداران اين تئوري هستند و آنها در معناداري معتقدند كه
معناي يك لفظ عبارت از پيامد عملي يا تجربي آن.
۳- تئوري
زيادتي صدق : طرفداران اين نظريه معتقدند كه محمول صادق و كاذب زايد است و
ميتوان آنها را حذف كرد و هيچ تأثيري در جمله ندارند.
۴-
نظريه غير توصيفي صدق : معتقدان به اين تئوري ميگويند كه صدق و كذب كلمات
توصيفي نيستند بلكه كلمات انجازي و تأييدي و انشايي هستند.
۵-
نظريه سمانتيكي صدق تارسكي : تارسكي ضمن قبول نظريه صدق ارسطويي با ارائه
نظريه زبان و فرا زبان به بازسازي اين تئوري پرداخته تا از شبهات و
پارادوكسهاي كه در زبان پيش ميآيند جلوگيري كند و از نظر وي صدق و كذب
عناصر فرا زباني هستند در حاليكه راست و دروغ عناصر زباني هستند.
فهرست مطالب
عنوان صفحه
فصل اول : مقدمه و پيشينه تاريخي
بخش اول : مقدمه و كليات و معاني حق و صدق نزد حكماي اسلامي
۱-۱- مقدمه ……………………………………………………………………………………………… ۳
۱-۲- تعريف مسأله ……………………………………………………………………………………. ۳
۱-۳- سوالهاي اصلي تحقيق …………………………………………………………………………. ۴
۱-۴- فرضيههاي تحقيق ………………………………………………………………………………. ۴
۱-۵- هدفهاي تحقيق ……………………………………………………………………………….. ۴
۱-۶- روش تحقيق …………………………………………………………………………………….. ۴
۱-۷- سابقه تحقيق …………………………………………………………………………………….. ۵
۱-۸- معاني حق و صدق نزد حكماي اسلامي ………………………………………………….. ۵
۱-۹- تمايز حق و صدق ……………………………………………………………………………… ۶
۱-۹-۱- راي مشهور حكماي اسلامي ……………………………………………………… ۶
۱-۹-۲- نظريه برخي از فيلسوفان غربي ………………………………………………….. ۷
۱-۹-۳- نظريه شهيد مطهري ………………………………………………………………… ۸
بخش دوم : پيشينة تاريخي نظريه مطابقت صدق
۲-۱- سابقه نظريه مطابقت در يونان ………………………………………………………………… ۱۰
۲-۱-۱- مطابقت از نظر افلاطون ……………………………………………………………………. ۱۰
۲-۱-۲- نظريه مطابقت از ديدگاه ارسطو ………………………………………………………….. ۱۲
۲-۱-۳- نظريه مطابقت از نظر فارابي ………………………………………………………………. ۱۴
۲-۱-۴- نظريه مطابقت از ديدگاه ابن سينا ………………………………………………………… ۱۵
۲-۱-۵- نظريه مطابقت از ديدگاه سهروردي ……………………………………………………… ۱۶
بخش سوم : آيا نظريه مطابقت تعريف صدق است يا ملاك آن
۳-۱- تمايز تعريف صدق و ملاك صدق …………………………………………………………. ۱۹
۳-۲- ديدگاه برخي از فلاسفه اسلامي ……………………………………………………………… ۲۰
۳-۳- ديدگاه برخي از فلاسفه غربي ……………………………………………………………….. ۲۱
۳-۴- نقد و بررسي …………………………………………………………………………………….. ۲۱
فصل دوم : تئوري صدق از نظر منطق دانان غربي
بخش اول : نظريه مطابقت
۱-۱- توضيح نظريه مطابقت ……………………………………………………………………….. ۲۵
۱-۱-۱- نظريه مطابقت در نظر منطق دانان جديد غرب …………………………………… ۲۵
۱-۱-۲- مطابقت و اتميسم منطقي ……………………………………………………………… ۲۵
۱-۱-۳- اشكالات نظريه مطابقت ……………………………………………………………….. ۲۹
بخش دوم : تئوري هماهنگي
۲-۱- تئوري هماهنگي يا سازگاري …………………………………………………………………. ۳۵
۲-۲- اصل ارتباط دروني ……………………………………………………………………………… ۳۶
۲-۳- درجات صدق …………………………………………………………………………………… ۳۷
۲-۴- ايرادات نظريه هماهنگي ……………………………………………………………………….. ۳۸
بخش سوم : تئوري عمل گرايانه
۳-۱- تئوري عمل گرايانه ……………………………………………………………………………… ۳۷
۳-۲- نظريه شيلر ……………………………………………………………………………………….. ۴۴
۳-۳- نقد و بررسي اين نظريه ……………………………………………………………………….. ۴۵
بخش چهارم : تئوري زيادتي صدق
۴-۱- تئوري زيادتي صدق ……………………………………………………………………………. ۴۹
۴-۲- اشكالات نظريه زيادتي صدق ………………………………………………………………… ۵۰
بخش پنجم : نظريه غير توصيفي صدق …………………………………………………………….. ۵۳
۵-۱- نظريه غير توصيفي صدق ……………………………………………………………………… ۵۳
۵-۲- اشكالات نظريه غير توصيفي صدق …………………………………………………………. ۵۶
بخش ششم : نظريه سمانتيكي صدق تارسكي
۶-۱- تبيين نظريه سمانتيكي تارسكي ………………………………………………………………. ۵۶
۶-۱-۱- مفهوم صدق به عنوان موضوع نظريه معنا شناختي تارسكي ………………………… ۵۸
۶-۱-۲- تعريف صدق در نظريه معناشناسي تارسكي …………………………………………… ۶۳
فصل سوم : نظريه مطابقت صدق از نظر فيلسوفان و منطق دانان مسلمان
بخش اول : آيا مطابقت مربوط به علوم حضوري است يا حصولي
۱-۱- تعريف علم حضوري وحصولي …………………………………………………………… ۷۹
۱-۲- رابطه مطابقت با علم حضوري و حصولي ………………………………………………. ۸۱
۱-۳- راهيابي خطا در علم حضوري …………………………………………………………….. ۸۳
بخش دوم : نظريه مطابقت به عنوان روش صدق در تصورات يا تصديقات ………………. ۸۵
بخش سوم : رابطه خبر با صدق و كذب
۳-۱- تحليلي كه صدق و كذب پذيري را تعريف قضيه ميداند ……………………………… ۹۱
۳-۲- تحليلي كه صدق و كذب پذيري را ملاك تمايز قضيه ميداند ……………………….. ۹۲
۳-۳- اشكال پارادكس دروغگو بر هر دو تحليل ………………………………………………… ۹۴
بخش چهارم : مناط صدق و كذب قضايا
۴-۱- بررسي اجمالي اختلاف حكما در تقسيم قضايا ………………………………………….. ۹۷
۴-۲- صدق و كذب در انواع قضايا ………………………………………………………………. ۱۰۱
۴-۲-۱- قضاياي خارجيه ……………………………………………………………………………. ۱۰۱
۴-۲-۲- قضاياي ذهنيه ………………………………………………………………………………. ۱۰۱
۴-۲-۳- قضاياي حقيقيه …………………………………………………………………………….. ۱۰۶
بخش پنجم : معاني نفس الامر ……………………………………………………………………… ۱۰۵
۵-۱- نفس الامر به معناي عالم امر و عقول مجرده ……………………………………………. ۱۰۶
۵-۲- نفس الامر به معني في نفسه ………………………………………………………………… ۱۰۸
۵-۳- نفس الامر به معناي عالم ثبوت اشياء ……………………………………………………… ۱۰۹
۵-۴- نقد و بررسي معاني ذكر شده از نفس الامر ……………………………………………… ۱۱۰
بخش ششم : مطابقت در مباحث وجود ذهني
۶-۱- مطابقت در مباحث وجود ذهني …………………………………………………………… ۱۱۳
۶-۱-۱- اهميت بحث وجود ذهني ……………………………………………………………….. ۱۱۳
۶-۱-۲- تاريخچه وجود ذهني …………………………………………………………………….. ۱۱۳
۶-۱-۳- تبيين نظريه وجود ذهني …………………………………………………………………. ۱۱۴
۶-۱-۴- آيا انحفاظ ماهيت از لوازم نظريه مطابقت است يا از مبناي آن ………………….. ۱۱۸
بخش هفتم : نظريه مطابقت از ديدگاه برخي از فيلسوفان مسلمان
۷-۱- نظريه ملاصدرا درباره مطابقت ……………………………………………………………… ۱۲۳
۷-۲- حكيم سبزواري ………………………………………………………………………………… ۱۲۵
۷-۳- علامه طباطبايي ………………………………………………………………………………… ۱۲۶
۷-۴- شهيد مطهري …………………………………………………………………………………… ۱۳۸
۷-۵- استاد مصباح يزدي ……………………………………………………………………………. ۱۴۴
۷-۶- جمع بندي و نتيجه گيري ……………………………………………………………………. ۱۴۸
منابع و ماخذ
۱- آشتياني، سيد جلال الدين، شرح حال و آراي فلسفي ملاصدرا – مركز انتشارات دفتر تبليغات اسلامي، حوزه علميه قم، تهران، بهار ۱۳۷۸
۲- آير، زبان حقيقت و منطق، ترجمه منوچهر بزرگمهر، انتشارات علمي دانشگاه صنعتي
۳- ابراهيمي ديناني، غلامحسين، شعاع انديشه و شهود، انتشارات حكمت چاپ پنجم ۱۳۷۹
۴- ابراهيمي ديناني، قواعد كلي فلسفه در فلسفه اسلامي، مؤسسه مطالعات و تحقيقات فرهنگي، تهران ۱۳۷۲
۵- ابن سينا، حسين ابن عبدا…، الاشارات و التنبيهات مع شرح للمحقق نصيرالدين طوسي و شرح الشرح قطب رازي، نشرالبلاغه، قم
۶- ابن سينا، حسين ابن عبدا…، الالهيات من كتاب الشفاء، منشورات مكتبه آيه اله المرعشي النجفي، قم المقدسه، ايران ۱۴۰۴ ق
۷-
ابن سينا، حسين ابن عبدا…، المبدأ و المعاد، باهتمام عبدالله نوراني،
موسسه مطالعات اسلامي دانشگاه مك گيل با همكاري دانشگاه تهران، ۱۳۶۳
دانلود فايل
آرديني اوخو